دندان عقل، یا به عبارت دیگر دندان‌های سوم مولار، آخرین دندان‌های طبیعی در هر فک انسان است. این دندان‌ها عموماً در دوران بزرگسالی رشد میکنند. اغلب در طول دوران رشد، فضای کافی برای رشد و خروج دندان عقل وجود ندارد که ممکن است منجر به مشکلاتی مانند دندان عقل عمودی یا افقی غیرقابل ارتودنسی، تراکم دندانی و یا انحراف دندان‌های مجاور شود.
دندان عقل چیست؟
دندان عقل به انگلیسی Wisdom teeth و دندان عقل به آلمانی Weisheitszähne گفته میشود، آخرین دندان‌های آسیابی هستند که معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل دهه ۲۰ زندگی در می‌آیند. همه افراد دندان عقل ندارند و همه دندان‌های عقل باعث ایجاد مشکل یا نیاز به کشیدن نمی‌شوند. در واقع گاهی اوقات دندان عقل به‌درستی رشد میکند و هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما اغلب، دندان عقل در لثه یا استخوان فک گیر کرده و رشد نمی‌کند (دندان عقل نهفته). هنگامی که این اتفاق می‌افتد، می‌تواند منجر به عفونت، حفره، بیماری لثه و سایر مشکلات سلامت دهان شود. به همین دلیل است که بسیاری از دندانپزشکان حذف آنها را توصیه میکنند.
علائم رویش دندان عقل
نشانه‌های رویش دندان عقل بستگی به نوع دندان عقل دارد، گفتیم که دندان نهفته و نیمه نهفته مشکلات بیشتری را برای فرد ایجاد میکنند. اما در کل بسیار بعید است که رویش این دندان هیچ نشانه‌ای نداشته باشد. عمومی‌ترین علامت درد دندان است.
زمانی که نباید دندان عقل کشیده شود.
جراحی دهان و دندان بویژه برای کشیدن دندان عقل به امر بسیار رایجی در میان بزرگسالان تبدیل شده است. اما بر خلاف این باور که در میان عموم مردم شایع است، کشیدن دندان عقل همیشه هم ضروری نیست. دندان عقل سومین و آخرین سری از دندان‌های آسیاب است که معمولا در اواخر دوره نوجوانی تا بزرگسالی رشد میکند. در این سن تمامی دندان‌های شیری ما افتاده و دندان‌های دائمی جایگزین آنها شده‌اند. این امر موجب میشود تا اکثریت افراد تصور کنند که دیگر امکان رشد دندان وجود ندارد، به همین دلیل نیز رویش ناگهانی دندان عقل برای آنها دردسرساز می شود.
از این رو، در موارد زیر کشیدن دندان عقل ضرورتی ندارد:
- زمانی که دندان عقل شما کاملا سالم است.
- زمانی که دندان عقل بطور کامل بیرون آمده یا رشد کرده است.
- زمانی که بدرستی و بدون بهم ریختن سایر دندان‌ها در مجاورت آنها قرار گرفته و تاثیر منفی بر بایت یا الگوی برهم‌آیی دندان‌های شما ندارد.
- زمانی که حین مسواک زدن و نخ دندان کشیدن براحتی به آنها دسترسی داشته باشید.
چه زمانی دندان عقل مشکل ساز می شود؟
در اکثریت موارد، دندان عقل باید کشیده شود چرا که رشد آن بر سایر دندان‌های فرد تاثیر میگذارد. به این دلیل که با وجود سایر دندان‌ها، دندان عقل فضای کافی برای رشد ندارد. در نتیجه، دندان عقل در زوایای نامناسبی و حتی بصورت افقی، در فک رشد می کند.
سایر مشکلات رایج ناشی از رشد دندان عقل عبارتند از:
- مخفی ماندن و باقی ماندن دندان عقل در زیر سطح لثه، که در نهایت این دندان عقل نهفته در فک منجر به عفونت یا آبسه دندان می شود که این امر به ریشه سایر دندان ها نیز آسیب می زند و موجب فرسایش استخوان فک می شود.
- بیرون نیامدن کامل دندان های عقل از لثه، که در این حالت دندان عقل به سختی دیده شده و تمیز میشود که این امر آنرا به منبعی از باکتری‌ها تبدیل میکند که میتوانند منجر به بیماری لثه و عفونت دهان و دندان شوند.
- در حالت سوم، دندان عقل بطور کامل رشد کرده و از لثه بیرون میزند اما، با رشد زاویه دار و نامناسب، دندان‌های مجاور را تحت تاثیر قرار می دهد، که این امر منجر به بهم ریختگی و کج شدن سایر دندان‌ها شده و به آنها آسیب میزند.
در صورتی که دندان عقل به طور کامل از لثه بیرون نیامده باشد، برخی دندانپزشکان توصیه می کنند که برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی در آینده، دندان عقل کشیده شود. برخی دندانپزشکان نیز قبل از رشد کامل دندان‌ها و استخوان فک و در سنین پایین، توصیه میکنند که دندان‌های عقل کشیده شوند. به این جهت که افراد جوانتر سریعتر بهبود یافته و کشیدن دندان عقل در سنین پایین تر، احتمال رشد نهفته دندان عقل و عفونت‌های ناشی از آن را به حداقل می رساند.
علت کشیدن دندان عقل
مشکلاتی که دندان عقل ایجاد میکند علاوه بر درد موارد زیادی است .
- درد: با دندان عقل چند نوع درد دندان تجربه میشود. دردی که با رشد دندان و تلاش برای خارج شدن از لثه فرد را آزار می‌دهد. یا مثلا زمانی که دندان کامل رشده کرده باشد و درد هم نداشته باشد، ولی دچار پوسیدگی میشود و درد پوسیدگی و تخریب عصب بیمار را اذیت میکند.
- عفونت دندان عقل: راه‌های درمان خانگی برای کنترل عفونت و حتی مراجعه به پزشک و مصرف آنتی بیوتیک را بیان کردیم. اما وقتی عفونت دندان زیاد باشد یا کنترل آن سخت باشد نیازی به تحمل مشقت آن هم برای آن وجود ندارد و یکی از ساده ترین راه‌ها کشیدن دندان است.
- ارتودنسی: اصولا ارتودنسی برای ترمیم دندان‌های که در اثر فشار و یا عوامل دیگر کج و زاویه‌دار رشده کرده‌اند انجام میشود. پس برای فراهم کردن فضا برای صاف شدن این دندان‌ها لازم است دندان‌های عقل از جای خود خارج شوند و فضای بیشتری برای سایر دندان‌ها ایجاد شود.
- پروتز‌های دندانی: وقتی به جای دندان‌های دیگر به جز دندان عقل می‌خواهیم کاشت ریشه انجام دهیم، باقی ماندن دندان عقل دیگر ضرورتی ندارد.
- تومور دهانی: در افرادی که مبتلا به تومورهای دهانی باشند و قصد شروع رادیوتراپی داشته باشند اولین اقدام خارج کردن دندان عقل است.
- آسیب‌های فیزیکی به دندان: در مواردی هنگام ترمیم دندان‌های آسیای دوم ممکن است فشاری به دندان عقل وارد شود و تاج آن را بشکند یا در اثر پوسیدگی فقط ریشه باقی مانده باشد، در این مورد هم توصیه دندانپزشکان کشیدن آن است.
مراقبت از دندان عقل
مراقبت از دندان عقل سالم می‌تواند از بروز مشکلات متعدد این دندان‌ها جلوگیری کند. درست مانند سایر دندان‌ها، مراقبت‌ها و معاینات منظم دندانپزشکی برای اطمینان از سالم بودن دندان‌های عقل ضروری است. باید دندان های عقل را روزی دو تا سه بار مسواک زدن و برای تمیز کردن آنها وقت بیشتری صرف کرد.
برای تمیز کردن بین دندان‌ها از نخ دندان استفاده کنید. برای مناطقی که دسترسی به آنها سخت است، می‌توانید از پین‌های دندانی یا برس‌های اینتر پروگزیمال (مسواک‌های کوچکی که بین دندان‌های شما قرار می‌گیرند) نیز استفاده کنید. در نهایت برای تمیزی بیشتر و مراقبت کامل از دندان‌های عقل از دهان‌شویه‌های آنتی‌باکتریال و بدون الکل استفاده کنید.
درمان عفونت دندان عقل
معاینات منظم دندانپزشکی به شما این اطمینان را می‌دهد که دندان‌های عقل کاملاً سالم‌اند. درصورتی‌که هر نوع عفونت یا پوسیدگی وجود داشت می‌توان برای جلوگیری از گسترش آنها سریعاً عفونت و خونریزی لثه را درمان کرد. گاهی ممکن است با عصب‌کشی بتوان مشکلات دندان عقل را از بین برد.